با کودک بد خلق چگونه رفتار کنیم؟

علل بدرفتاري کودکان و راه‌هاي مقابله با آن از نظر روان‌پزشکان کودک

يکي از مشکلات والدين در تربيت کودکان وقتي پيش مي‌آيد که کودک به علل گوناگوني دچار اختلالات خلقي مي‌شود. اغلب والدين نمي‌دانند دليل اين بدرفتاري‌ها و کج‌خلقي‌ها چيست و گاهي واکنش‌هاي تندي را در پاسخ به اين رفتارها نشان مي‌دهند که باعث تشديد آن رفتار مي‌شود؛ غافل از اين‌که به گفته روان‌شناسان کودک، اگر اين اختلالات خلقي، ژنتيکي نباشد، معمولاً ريشه در رفتار نادرست والدين دارد.

کودکان آميزه‌اي از رفتار بزرگ‌ترها و محيط زندگي خود هستند و نبايد آنها را به دليل رفتارهاي بد سرزنش کرد. روان‌شناسان بر اين باورند که در مرحله اول بايد به اصلاح رفتار والدين در قبال کودکان پرداخت و پس از ارايه آموزش‌ها ومهارت‌هاي لازم به آنها، مشخص کرد که علت اختلالات خلقي در کودک چيست تا با کنترل شرايطي که بدرفتاري را تشديد مي‌کند شروع به شخصيت‌سازي در کودکان کرد.

دکتر کتايون خوشابي، فوق‌تخصص روان‌پزشکي کودکان و نوجوانان، درباره علل بدرفتاري کودکان مي‌گويد: «در مقابله با کودکان بدرفتار، والدين به هيچ وجه نبايد رفتار نامناسبي از خود نشان دهند؛ مثلابددهني کودکان يکي از مشکلات والدين است که در بسياري از موارد، خود والدين در بروز آن نقش دارند و کودکان صرفاً از روي تقليد اين الفاظ را به کار مي‌برند. بعضي واکنش‌هاي غلط والدين نيز باعث تقويت رفتارهاي نادرست کودک مي‌شود؛ مثلا لبخند زدن اتفاقي به حرف زشتي که يک کودک دوسه ساله مي‌زند و يا پاسخ مثبت دادن به خواسته‌هاي کودک وقتي که از داد و فرياد و بددهني براي رسيدن به خواسته‌اش استفاده مي‌کند. به اين‌ ترتيب، اين مشکلات رفتاري در کودک نهادينه مي‌شود و او ياد مي‌گيرد تا با داد و فرياد و بددهني به خواسته‌اش برسد.»

دکتر ميترا حکيم شوشتري، فوق تخصص روان‌پزشکي کودک و نوجوان، نيز بر اين باور است که يکي از مهم‌ترين اصول در تعليم فرزندان ارايه يک الگوي صحيح و سالم است. در واقع بچه‌ها از بزرگ‌ترها ياد مي‌گيرند چگونه رفتار کنند و زماني که ببينند والدين با يکديگر به درستي و با محبت حرف مي‌زنند، رفتارهاي مناسب اجتماعي را ياد مي‌گيرند و کمتر رفتارهاي ناهنجار از خود بروز مي‌دهند. رسانه‌ها نيز با آنچه توليد مي‌کنند، کودک را در برابر فرهنگ خاصي قرار مي‌دهند. کودکان در حالت کلي و از نظر رواني تمايل دارند اطرافيان را خشنود نگه دارند و اگر رفتار بدي نشان مي‌دهند بايد به دنبال علت آن بود که در برخي موارد کودک‌آزاري و تهديد عامل اين رفتار است و بدرفتاري، پاسخي به اين ريشه‌ها است.

دکتر خوشابي مي‌گويد: «سرزنش و انتقادهاي مکرر عامل مهمي‌ در تشديد رفتارهاي بد در کودکان است. کودکاني که مرتباً رفتار آنها مورد نکوهش قرار مي‌گيرد و رفتارهاي مثبت‌شان تشويق نمي‌شود، بدرفتار مي‌شوند. در برنامه‌هاي رفتاري همواره تشويق مورد تأکيد است و در صورتي که تشويق موثر نبود، تنبيه به صورت محروميت از برخي مسايل در نظر گرفته مي‌شود و درباره اين محروميت نيز بايد از پيش به کودک هشدار داده شود. ضرورت دارد تا به تفاوت‌هاي فردي کودکان توجه شود و هر کودکي در جايگاه خودش تشويق شود.»

طرز برخورد با کودک بدخلق

شيوه مقابله با بدرفتاري در کودکان

کودکان از بدو تولد، بي‌تربيت يا گستاخ و زورگو و خودخواه نيستند. اين خصوصيات رفتاري، اکتسابي‌اند زيرا کودکان حس مي‌کنند با بروز اين حرکات به آنچه مي‌خواهند مي‌رسند، مگر اينکه به موقع مداخله کرده و به کودک نشان دهيد که اين رفتارهاي عجيب و غريب، فايده‌اي ندارد و تنها باعث بدتر شدن شرايط مي‌شود.

قاطعانه بگوييد «نمي‌خرم»؛ بدون احساس گناه!

با گفتن کلمه «نمي‌خرم» به کودک‌تان احساس گناه نکنيد. مشاجره‌هاي بين والدين و فرزندان معمولاً خوشايند نيست و ممکن است بارها پيش آمده باشد که فرزندتان از تصميم‌گيري شما خوشش نيامده است. در تعطيلات و جشن تولدها، از کودکتان بخواهيد فهرستي از آنچه را که دوست دارد تهيه کرده و آن چيزهايي را که بيشتر دوست دارد در اولويت قرار دهد. خردسالان را تشويق کنيد آن چيزي را که دوست دارند با نقاشي برايتان بکشند.

توصيه ديگر اين است که موقع پخش پيام‌هاي بازرگاني، تلويزيون را خاموش کنيد. تحقيقات نشان داده است که هر چه کودکان کمتر پيام‌هاي بازرگاني تلويزيون را ببينند کمتر براي خريد چيزهاي جديد بهانه‌گيري مي‌کنند. به کودک خودتان ياد بدهيد آنچه دارد را به ديگران نيز ببخشد. مي‌توانيد گهگاه از او بخواهيد و به او بياموزيد که بخشي از هزينه‌هايي را که براي خريد لوازم مورد نياز او کنار گذشته‌ايد با کمال رضايت به يک موسسه خيريه ببخشد.

ناسزا گفتن را ممنوع کنيد!

به زبان آوردن کلمات ناپسند و غيرمجاز را براي کودک ممنوع کنيد. اين قانون را براي او شرح دهيد: «وقتي از چيزي مطمئن نيستي، آن را به زبان نياور.»

هر زمان که فرزندتان ناسزايي را به زبان آورد، بلافاصله آن را به فهرست کلمات غيرمجاز او اضافه کنيد. توضيح دهيد که چرا ناسزاگويي، کاري زشت و غيرقابل قبول است و بسياري از مردم به زبان آوردن اين کلمات را نادرست مي‌دانند. کلمه مورد قبول را جانشين آن کنيد. کلمات خنده‌داري را که اصلا ناخوشايند نيستند، انتخاب کنيد تا به جاي کلمات نامناسب استفاده شود و يا اينکه فرزندتان خودش از کلماتي استفاده کند که بار منفي ندارد؛ مثلا «بي‌ادب» را مي‌‌توانيد جايگزين ناسزايي کنيد که کودک‌تان به زبان مي‌آورد. وقتي که فرزند خردسال‌تان براي اولين بار کلمه نادرستي را تلفظ کرد، به او بگوييد: «در خانواده ما از اين کلمات استفاده نمي شود» و به کودکان بزرگ‌تر گوشزد نماييد که «شما به خوبي با قوانين اين خانه آشنايي داريد» و يا «ديگر نمي خواهم اين کلمه را از تو بشنوم.»

مقابله با سرپيچي و نافرماني

توضيح دهيد که از او چه انتظاراتي داريد. قاطعانه به او بگوييد: «وقتي دارم با تو جدي صحبت مي‌کنم، حواست را جمع کن.» همچنين مي‌توانيد بگوييد: «اگر واقعاً دليل خوبي براي انجام ندادن کاري داري مي‌تواني با لحن مودبانه‌اي آن را به من بگويي.» هر گاه او با شما بحث مي‌کند، خواسته خود را کلمه به کلمه براي او تکرار کنيد. به طور مثال بگوييد: «شام ساعت 7 حاضر است، بايد دقيقاً در همان ساعت سرشام حاضر شوي.» به او حق انتخاب بدهيد تا کمي آزادي عمل داشته باشد. از او بپرسيد: «هنوز بعضي کارهايت را انجام نداده‌اي؛ آيا مايلي آنها را الان انجام دهي يا بعد از شام؟» گاهي اوقات هم با او کنار بياييد؛ مثلا بگوييد: «الان وقت انجام تکاليفت است ولي تو داري بازي مي‌کني. بهتر نيست بازي‌ات را تا نيم ساعت ديگر تمام کني و پس از آن به تکاليفت برسي؟» با او اتمام حجت کنيد و توضيح دهيد که اگر آنچه را که شما از او مي‌خواهيد انجام ندهد، بايد منتظر عکس‌العمل شما و نتيجه عمل خود باشد.