پيامبر صلى الله عليه و آله: بدان كه راستگويى، پر بركت است و دروغگويى شوم.
عنصر تاریخمندی و اصل کرامت انسانی در پرداختن به احکام بستری برای تجدید نظر در برخی موارد خواهد بود.
باسمه تعالی
مرکز فعالیتهای قرآنی جهاد دانشگاهی با همکاری واحد پژوهش تحصیلات تکمیلی مدرسه علمیه اسلام شناسی حضرت زهرا سلام الله علیها در روز پنجشنبه 11/8/1402 ساعت 9:45 الی 11:15 صبح و در محل اتاق جلسات مدرسه علیمه اسلام شناسی حضرت زهرا سلام الله علیها نشست علمی نقد مقاله با عنوان «بازخوانی انتقادی غنیمت انگاری زنان در فقه اسلامی در جهان معاصر» را برگزار نمود.
در این نشست علمی نخست جناب آقای حجت الإسلام و المسلمین دکتر علی الهی خراسانی به عنوان ارائه دهنده مقاله به تشریح پژوهش خویش پرداختند. ایشان در ابتدا ضرورت و علت انتخاب موضوع را تشریح نموده و سپس سه اصطلاح کلیدی به کار رفته در مقاله یعنی «تاریخمندی»، «جهاد ابتدایی» و «کرامت انسانی» را تبیین نموده و تأکید کردند که استفاده از این اصطلاحات در مقاله به معنای پذیرش تمام لوازم و تبعات آن اصطلاحها نبوده است. از دیدگاه ارائه دهنده، جهاد ابتدایی زمینه ای است که در بستر آن مسأله کنیزگیری موضوعیت پیدا می کند و فتوای برخی فقها در این باره راه را برای توجیه عملکرد برخی گروه های تکفیری در این موضوع در سالیان معاصر هموار نموده است. حال اگر به عنصر تاریخمندی و اصل کرامت انسانی در پرداختن به احکام توجه شود، بستری برای تجدید نظر در برخی احکام از جمله موضوع کنیز خواهد بود.
در ادامه سرکار خانم دکتر پیروزفر عضو هیأت علمی گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه فردوسی مشهد در مقام ناقد، به تبیین برخی نکات درباره مقاله پرداختند. از دیدگاه ایشان برای اثبات مشروعیت جهاد ابتدایی نمی توان به سیره پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و امیرالمؤمنین علیه السلام استناد ورزید و مثالی که در مقاله در این باره بدان استناد شده نیز مصداق صحیحی برای جهاد ابتدایی نیست. همچنین ایشان به مفهوم شناسی عبارت «ما ملکت أیمانکم» که در آیات متعددی ذکر شده پرداخته و قرائت و فهم رایج از این عبارت را نیازمند بازخوانی دانستند. از دیدگاه دکتر پیروزفر مسأله کنیز و حواشی آن بر طبق فهم رایج، امری بوده است که پس از فتوحات و در اثر آشنایی اعراب با فرهنگ ملتهای دیگر از جمله ایران در فرهنگ اسلامی وارد شده است و بنابراین ابتدا باید دید آیا اصلا در زمان نبی اکرم صلی الله علیه و آله چیزی به عنوان گرفتن کنیز اتفاق افتاده است و بعد وارد بحث درباره نسخ یا تناسب آن با کرامت انسانی در عصر حاضر شد. به باور ناقد محترم درباره کیفیت رفتار با کنیز و احکام مربوط به آن در صدر اسلام، نوعی بد فهمی رخ داده است و ما نیازمند بازخوانی و بازنگری جدی درباره این موضوع هستیم. کرامت انسانی امری عقلایی است و اگر عقلا در زمان حاضر کنیز گرفتن را جایز نمی دانند، در گذشته نیز به همین صورت بوده است. مفاهیم اخلاقی چیزی هستند که عقلا همواره بدانها پایبند بوده اند و این مفاهیم هیچ گاه با گذشت زمان متحول نمی شوند. فواید این امر هم در طی زمان تغییری نکرده که بگوییم چون فواید آن تغییر کرده پس قانون هم تغییر نموده است. چرا باید صرف فتح یک منطقه این اجازه را بدهد که زنی را از همسر و خانواده اش جدا نمود. اینکه گرفتن کنیز روشی در جنگ بوده، باید ابتدا ثابت شود در زمان نبی اکرم صلی الله علیه و آله این امر رایج بوده و بعد با مقاصد شریعت آن را رد کنیم. روایات موجود از زمان حضرت، چنین چیزی را تأیید نمی کنند و اگر در روایتی به این امر اشاره شده، نیازمند تاریخگذاری است و در حقیقت این موضوع به فتوحات در زمان خلیفه دوم مربوط می شود.
حجه الإسلام سید حمید علوی آزیز نیز به عنوان دومین ناقد نکاتی را مطرح نمودند. ایشان در ابتدا فرمودند خلاف ادعای ارائه دهنده، در این مقاله خروج از حجیت مداری و چارچوبهای اجتهادی فقه جواهری رخ داده است. ایشان فرمودند نکات مربوط به مقاله، از سه منظر قابل بررسی است؛ نخست مدعا (تغییر موضوع کنیز)، دوم روش اثبات مدعا، که عمده اشکال در این قسمت وجود دارد و سوم اینکه در ادله و سطوح ادله مقاله نوعی به هم ریختگی دیده می شود.
پایه های اساسی مقاله بحث تاریخمندی، مقاصد شریعت و اصل کرامت انسانی است؛ این موارد را مسلم انگاشتن و بعد براساس آنها تصویری انسانی از شریعت ارائه دادن و برخی احکام را با این روش کنار گذاشتن، صحیح نیست. نمی توان پسند عقلا را همیشه معیار جعل احکام قرار داد. احکام شریعت طبق مصالح و مفاسدی جعل شده اند که همواره برای عرف قابل پذیرش و تشخیص نیست. حجاب، همجنس گرایی، مجازات اعدام و ... اگر همه اینها را با تمسک به تاریخمندی و بدون ضابطه در نظر بگیریم، همگی غیر قابل پذیرش خواهند بود. از دیدگاه حجه الإسلام علوی آزیز، بسیاری از فقها با پایبندی به همین چارچوبهای اجتهادی در برخی احکام بازنگری نموده اند اما با خروج از چارچوبها بخواهیم در احکام بازنگری کنیم، امری بدون ضابطه خواهد بود. و در این مقاله نویسنده نتوانسته با پایبندی به چارچوبهای فقه جواهری مدعای خود را به اثبات برسانند. درباره مسأله کنیز نیز حجه الإسلام علوی آزیز مدعای ناقد نخست را نپذیرفته و بر اصل وجود کنیز در زمان اهل بیت علیهم السلام صحه گذاردند.
در پایان نیز حجه الإسلام الهی به برخی ایرادهای ناقدان پاسخ دادند.
- 360 خوانده
نظرات
ارسال نظر جدید